De Wet collectieve warmte (WCW) vormt een belangrijke stap richting een duurzame en rechtvaardige energietransitie in Nederland. Door publieke regie en eigendom centraal te stellen, wil de wet warmtenetten betaalbaar, betrouwbaar en toekomstbestendig maken. Tegelijkertijd constateert de Algemene Rekenkamer dat de uitvoering van de warmtetransitie hapert: subsidies zijn slecht afgestemd, gemeenten kampen met capaciteitstekorten en er is onvoldoende integrale sturing. Zonder koerswijziging dreigt de maatschappelijke en financiële steun voor warmtenetten te eroderen.
Eraneos ziet in samenwerking en digitalisering de sleutel tot versnelling en systeemintegratie. Een succesvolle warmtetransitie vraagt om datagedreven besluitvorming, digitale regiearchitecturen en nieuwe vormen van publiek-private samenwerking. Gemeenten, publieke warmtebedrijven en beleidsmakers moeten ondersteund worden met besluitvormingssystemen, transparante data en gedeelde inzichten.
In dit stuk deelt Eraneos haar kijk op de uitdagingen rond collectieve warmte, en geeft richting aan de manier waarop digitalisering en samenwerking kunnen bijdragen aan het realiseren van de WCW-doelstellingen. Eraneos pleit voor een programmatische aanpak met één digitale basisarchitectuur, integrale wijkplanning en kennis- en dataplatforms. Alleen zo ontstaat er samenhang, schaal en vertrouwen in de collectieve warmtevoorziening van morgen.
Dit artikel is onderdeel van onze WCW-reeks. In deze reeks kijken we naar de vijf transformatiedomeinen die bepalend zijn voor succes: Mens, IT, Data, Assets en Organisatie. Lees onze introductieartikel.
Kantelpunt in de energietransitie
De energietransitie staat op een kantelpunt. Om de klimaatdoelen van 2030 en 2050 te halen, moeten miljoenen gebouwen in Nederland aardgasvrij worden. Warmtenetten zijn collectieve systemen die gebruikmaken van duurzame bronnen zoals restwarmte of geothermie en spelen daarin een onmisbare rol. De Wet collectieve warmte (WCW) vormt het juridische fundament onder de grootschalige uitrol van deze infrastructuur.
De WCW stelt het publiek belang centraal: warmtesystemen worden voortaan beschouwd als strategische infrastructuur, vergelijkbaar met elektriciteit en drinkwater. De wet verplicht tot een publiek meerderheidsbelang van minimaal 51%, borgt transparante tarieven en leveringszekerheid voor consumenten, en versterkt de gemeentelijke regie via regionale warmteplanning. Een nieuw vergunningensysteem beoordeelt marktpartijen op duurzaamheid, betrouwbaarheid en maatschappelijke meerwaarde.
Tegelijkertijd blijkt de bestaande uitvoering van warmtenetten weerbarstig: gemeenten kampen met capaciteitsproblemen, veel projecten zijn financieel niet rond te rekenen en digitalisering blijft onderbenut. Toch is het momentum gunstig: de maatschappelijke urgentie is groot, de investeringsbereidheid groeit, en gemeenten zoeken actief naar schaalbare oplossingen. De vraag is niet óf collectieve warmte er komt, maar hoe we die op een slimme, uitvoerbare en toekomstbestendige manier realiseren.
Eraneos ziet hierin een kans om de transitie van visie naar uitvoering te brengen. Digitalisering is daarbij geen technische bijzaak, maar het besturingssysteem van een collectief warmtesysteem. In dit stuk delen wij onze visie en doen wij concrete voorstellen om de WCW effectief te laten landen in beleid, keten en uitvoering.
Van marktgedreven naar publieke sturing
De Wet collectieve warmte (WCW) is onderdeel van een bredere verschuiving in het Nederlandse energiebeleid van marktgedreven oplossingen naar publieke sturing op infrastructuren van maatschappelijk belang. De WCW beoogt een stevig kader te bieden voor de opschaling van duurzame warmtenetten, met publieke regie, eerlijkere tarieven en bescherming van eindgebruikers als uitgangspunten.
Centraal in de wet staan vijf pijlers:
- Publiek belang voorop – Warmtenetten worden erkend als essentiële infrastructuur.
- Publiek eigendom – Nieuwe netten moeten voor minimaal 51% in publieke handen zijn.
- Gebruikersbescherming – Er komen waarborgen voor betaalbaarheid, leveringszekerheid en transparantie.
- Gemeentelijke regie – Via de Transitievisie Warmte en wijkuitvoeringsplannen bepalen gemeenten de warmteoplossing per buurt.
- Vergunningensysteem – Vergunningverlening wordt gekoppeld aan duurzaamheid, betrouwbaarheid en kwaliteit.
Met de WCW verschuift de verantwoordelijkheid voor de warmtetransitie nadrukkelijk naar de publieke sector. Gemeenten moeten voortaan de regie voeren over wijkgerichte verduurzaming, terwijl publieke warmtebedrijven moeten opschalen om deze ambitie waar te maken. Tegelijk leidt de eis van publiek eigendom tot onzekerheid bij private partijen die tot nu toe in warmtenetten investeerden.
De uitvoering van deze ambitie blijkt in de praktijk complex. Warmtenetten vergen langdurige planning, forse investeringen en nauwe samenwerking tussen overheden, netbeheerders, woningcorporaties en burgers. Uit rapportages zoals het PAC24-rapport van de Algemene Rekenkamer blijkt bovendien dat de samenhang in beleid en uitvoering ontbreekt, en dat cruciale randvoorwaarden zoals digitale regie, datatransparantie en subsidiecoördinatie onvoldoende zijn uitgewerkt. Wat Eraneos betreft is dit hét moment om richting te geven. De WCW biedt de contouren van publieke sturing, maar heeft een robuuste, digitale uitvoeringspraktijk nodig om haar beloftes waar te maken.
De ambities van de WCW zijn helder: publieke regie, maatschappelijk draagvlak en versnelling van verduurzaming via collectieve warmte. Maar zonder structurele digitale ondersteuning blijven deze ambities beleidsmatige idealen. Eraneos ziet samenwerking en digitalisering als fundamentele voorwaarde voor een uitvoerbare en opschaalbare warmtetransitie.
Warmte als publieke nutsfunctie 2.0
Warmtevoorziening ontwikkelt zich tot een nieuwe nutsfunctie, vergelijkbaar met elektriciteit of water. Waar in het verleden fysieke infrastructuur centraal stond, zijn het in de huidige transitie digitale regie, datagedreven besluitvorming en ketensamenwerking die het verschil maken. De complexiteit van warmte-infrastructuur – verspreid over gemeenten, corporaties, netbeheerders en warmtebedrijven – vraagt om een programmatische, datagedreven sturing.
Eraneos pleit voor één digitale regiearchitectuur voor collectieve warmte
Van versnippering naar integratie
De uitvoering stokt nu door gefragmenteerde processen, onzichtbare data en een gebrek aan sturing op systeemniveau. Subsidies voor warmtepompen en warmtenetten worden los van elkaar verstrekt, gemeenten worstelen met wijkselectie zonder uniforme modellen, en warmtebedrijven rekenen businesscases door zonder toegang tot overkoepelende investeringsdata.
Eraneos pleit voor één digitale regiearchitectuur voor collectieve warmte. Deze moet:
- gegevens over gebouwtypologie, energieverbruik, netcapaciteit en bewonersprofielen integraal ontsluiten;
- scenarioplanning mogelijk maken per wijk op basis van maatschappelijke en financiële KPI’s;
- subsidiestromen en vergunningprocessen inzichtelijk en bestuurbaar maken;
- ketenpartijen ondersteunen bij planning, governance en voortgangsmonitoring.
Digitalisering is gedragsverandering én systeemontwikkeling
Digitalisering is geen kwestie van systemen alleen. Het vraagt om organisatorische verandering: herverdeling van rollen, herinrichting van processen en nieuwe vormen van samenwerking. Dat vraagt om leiderschap en leervermogen — en juist daarin schuilt de kracht van publieke instellingen als gemeenten, provincies en warmtebedrijven.
Eraneos ondersteunt deze partijen bij het ontwerpen van regieorganisaties, het implementeren van digitale tooling en het opzetten van data governance, zodat digitalisering niet versnippering maar verbinding brengt.
WCW en de vijf transformatiedomeinen
Download hier onze pdf waarin we de vijf transformatiedomeinen van de WCW inzichtelijk maken.
Kritieke succesfactoren voor beleid en realisatie
De Wet collectieve warmte is veelbelovend, maar staat of valt met haar uitvoeringspraktijk. Eraneos doet vier concrete aanbevelingen om de WCW succesvol te laten landen, met digitale regie als leidmotief:
1. Een nationale digitale regiearchitectuur voor collectieve warmte
Investeer in een generiek, herbruikbaar model waarmee gemeenten en publieke warmtebedrijven scenario’s kunnen doorrekenen, vergunningen kunnen coördineren en subsidiestromen kunnen plannen. Ontsluit landelijke en lokale data op een uniforme manier en maak deze toegankelijk via open standaarden. Voorkomt dat elke gemeente het wiel opnieuw uitvindt; versnelt besluitvorming en vergroot uitvoeringskracht.
2. Subsidie-instrumenten en beleidsmatige tegenwerking
Integreer de toekenning van subsidies voor warmtepompen en warmtenetten met ruimtelijke en technische uitgangspunten uit de Transitievisie Warmte. Gebruik slimme systemen om te voorkomen dat individuele verduurzaming collectieve oplossingen blokkeert. Verhoog doelmatigheid van publieke middelen en ondersteunt gemeenten in wijkgerichte keuzes.
3. Lokale regie met digitale ondersteuningsteams
Gemeenten kunnen hun regierol pas waarmaken als zij beschikken over de juiste expertise en systemen. Richt regionale of landelijke ondersteuningsteams in die hen helpen met dataverzameling, analyse, scenarioplanning en burgercommunicatie. Voorkom ongelijkheid in uitvoeringscapaciteit en bevordert lerend vermogen in de publieke sector.
4. Samenwerking in ecosysteemverband
De warmteketen is geen lineair opdrachtgeverschap, maar een ecosysteem waarin publieke en private partijen met gedeelde belangen opereren. Ontwerp regie-vormen die samenwerking ondersteunen, met gedeelde data en transparante besluitvorming als uitgangspunt. Creëer wederzijds vertrouwen, betere afstemming en snellere realisatie.
De warmtetransitie is een maatschappelijke opgave van formaat; technisch complex, bestuurlijk gelaagd en financieel gevoelig. De Wet collectieve warmte biedt een stevig beleidsfundament, maar zonder digitale versterking in de uitvoering blijft het risico bestaan dat goede bedoelingen stranden in bestuurlijke vertraging, suboptimale keuzes of verlies van draagvlak.
Eraneos ziet digitalisering niet als hulpmiddel, maar als verbindende laag onder de hele warmteketen. Door datagedreven regie, transparante samenwerking en slimme scenarioplanning kunnen publieke en private partijen sneller, effectiever en eerlijker besluiten nemen. Daarmee vergroten we niet alleen de uitvoerbaarheid van de WCW, maar ook het vertrouwen van burgers en bestuurders in de transitie.
Wij roepen overheden, warmtebedrijven en ketenpartners op om gezamenlijk te investeren in deze digitale fundamenten. De technologie is beschikbaar, vraagt nu om visie, coördinatie en uitvoering. Eraneos draagt daar met kennis, ervaring en betrokkenheid graag aan bij.
