Ken jij de ethische processen en besluitvorming van je algoritmes? Worden de persoonsgegevens van je klanten eerlijk en transparant behandeld? Beschik je over een framework voor data-ethiek? Hieronder leggen we in het kort uit waarom data-ethiek steeds belangrijker wordt voor veel organisaties. Bekende bedrijven als Goldman Sachs Group, Google en Apple zijn beschuldigd van bias en discriminatie bij het verwerken van gegevens in hun algoritmes. Als gevolg daarvan maken bedrijven als Microsoft en IBM zich sterk voor strategieën voor kunstmatige intelligentie (AI) en data-ethiek om ervoor te zorgen dat er ethisch verantwoord met gegevens wordt omgegaan. Toezichthouders houden data-ethiek steeds nauwer in de gaten, en de eerste wetsvoorstellen zijn al ontworpen, hetgeen dit onderwerp nog relevanter maakt.
Wat is data-ethiek?
Digitaal risico omvat allang niet meer alleen cybersecurity en gegevensbescherming, maar heeft zich ook uitgebreid tot het nieuwe terrein van de data-ethiek. Data-ethiek betreft het onderzoek en beoordeling van morele vraagstukken rond data, algoritmes en gehanteerde werkwijzen. Het doel is om moreel verantwoorde oplossingen te ontwerpen en toe te passen. Het gaat met name dieper in op morele verplichtingen bij het verzamelen, beschermen en gebruiken van gestructureerde en ongestructureerde data die een negatieve invloed kunnen hebben op mensen, doelgroepen en gemeenschappen. Dit omvat ook het onderwijzen en pleiten voor concepten van goed en fout gedrag binnen een organisatie. Dit resulteert in transparantie en uitlegbaarheid van acties en beslissingen die worden genomen door geautomatiseerde processen en kunstmatige intelligentie (AI). Alle bedrijven die gegevens beheren, gebruiken of verwerken moeten bekend zijn met de basisprincipes van data-ethiek.
De financiële sector als voortrekker voor data-ethiek
Steeds vaker verschijnen er artikelen en berichte over organisaties die verschillende ethische principes schenden in hun bedrijfsvoering. Als een financiële dienstverlener onzorgvuldig met gegevens omgaat, kan dat grote gevolgen hebben. Klanten kunnen hun vertrouwen verliezen, toezichthouders kunnen onderzoeken starten en investeerders kunnen terughoudend worden. Deze risico’s leiden ertoe dat data-ethiek een onderwerp is geworden dat niet één financiële dienstverlener kan negeren. Daarom streven financiële dienstverleners ernaar om het voortouw te nemen op het gebied van data-ethiek. In 2020 toonde een aan dat 70% van de financiële dienstverleners van plan was om hun investeringen in data-ethiek in de daaropvolgende jaren te verhogen. Uit een in 2022 door HWZ verricht onderzoek naar digitale ethiek in Zwitserland bleek dat 80% van de deelnemers, verdeeld over alle bedrijfstakken, een op data-ethiek gerichte datastrategie heeft of daaraan werkt. Met de resultaten van deze onderzoeken concluderen wij dan ook dat de financiële industrie investeert in data-ethiek om eerdergenoemde risico’s te voorkomen.
Operationalisering van data-ethiek
De ethische omgang met data vereist een fundamentele verandering in de manier hoe organisatie tegen data aankijken. Hoewel de onderwerpen als beveiliging (worden de vertrouwelijkheid, integriteit en beschikbaarheid van gegevens voldoende beschermd?) en privacy (voldoen gegevenscontroles aan de wettelijke vereisten?) relevant blijven, wordt de aanvullende overweging van ethiek en vertrouwen steeds belangrijker voor elke organisatie. Hieronder staan verschillende stappen die als startpunt fungeren voor het ontwikkelen van een data-ethiek capability:
1. Richtlijnen voor data-ethiek
Opstellen van data-ethiek guidelines:
- Defineer de due diligence concepten voor de herkomst van data bronnen
- Analyseer de bestaande beleidslijnen en procedures
- Stel een ethische gedragscode op
- Verzamel de best practices voor het delen van gegevens
- Formueel richtlijnen voor ethische besluitvorming
2. Governance van data-ethiek
Een robuuste en transparante governance structuur voor data-ethiek opzetten:
- Richt een ethische adviesraad op voor fundamentele vraagstukken
- Rollen en verantwoordelijkheden definiëren
- Communiceer en draag de gestelde data-ethiek principes
- Werknemers opleiden en verantwoordelijkheden beleggen
- Start met het bespreekbaar maken van gevoelige use-cases
3. Principes van data-ethiek
Een cultuur van data-ethiek bevorderen:
- Stimuleer het gesprek omtrent data-ethiek
- Walk-the-talk: Leiderschap sluit aan bij de gestelde principes
- Promoot ethische besluitvorming op alle niveaus van de organisatie
- Zorg voor regelmatige training en opleiding
- Vier en beloon ethisch gedrag
- Stel duidelijke beleidsregels en richtlijnen op
4. Beginselen voor data-ethiek
Als het gaat om data-ethiek, is het belangrijk om duidelijke principes te definiëren die leidend zijn bij het nemen van beslissingen en helpen zorgen voor verantwoord en ethisch gebruik van data. Voorbeelden zijn:
Rechtvaardigheid en representativiteit
- Effort om onbedoelde bias te beperken
- Gebruiken van gegevens van passende kwaliteit en context
Transparantie
- Zorgen voor gedeeld begrip van de data-ethiek en doelstellingen van een initiatief
- Ontwikkelen van een communicatieplan (intern en extern)
Dataprivacy
- Geen onrechtmatige of onethische manieren van persoonsgegevens verzamelen
- Vastleggen van persoonlijk herleidbare in een beveiligde omgeving
Bescherming en veiligheid
- Zet betrouwbare en veerkrachtige datasystemen en –processen op om interne en externe risico’s te voorkomen en/of te mitigeren
- Effectief monitoren van de toegang tot gegevens en de procedures voor het melden van breaches
- Data op een ethisch verantwoorde, onbevooroordeelde wijze gebruiken en verwerken
Verantwoording
- Werknemers zijn verantwoordelijk voor hun werk
- Aandacht voor de langetermijngevolgen voor de organisatie
5. Toetsen van data-ethiek
Invoeren en uitvoeren van relevante toetsings- en auditprocedures voor data-ethiek:
- Risico’s voor data-ethiek beoordelen en risico verminderende maatregelen vaststellen
- Processen en frameworks voor audits van data-ethiek, inclusief classificatie van hoe ‘systeemkritiek’ de algoritmische systemen zijn, opstellen
- Frequent beoordelen van de uitvoering van het data-ethiek beleid
- Evalueer de aanpak voor empowerment van werknemers
Organisaties moeten ervoor zorgen dat data-ethiek adequaat in het hele bedrijf is verankerd – van legal en finance tot businessdevelopment – en een structuur biedt die voorziet in de uiteenlopende behoeften van stakeholders.
Hoe kan Eraneos jouw organisatie helpen?
Eraneos ondersteunt je bij het definiëren van een framework voor data-ethiek en de verankering daarvan in je organisatie. We bieden expertise in de onder andere de volgende fasen:
- Beoordeling – We helpen je bij het beoordelen van je huidige strategie op het gebied van data-ethiek, inclusief toepasselijk beleid, procedures en concepten.
- Ontwerp – We helpen je bij het ontwerpen en ontwikkelen van een framework voor ethische strategie, met inbegrip van de beginselen van data-ethiek, governance, richtlijnen, cultuur en auditing.
- Implementeren – We werken samen met om data-ethiekstrategie te implementeren, inclusief de operationalisering van data-ethiekprincipes, bestuursstructuren, richtlijnen en cultuur. Ons team biedt begeleiding en ondersteuning om ervoor te zorgen dat jouw organisatie data-ethiek effectief verankert in haar dagelijkse activiteiten, cultuur en besluitvormingsprocessen.
- Monitoring – Als het framework voor jouw strategie op het gebied van data-ethiek is ingericht, helpen we je bij het definiëren en monitoren van belangrijke KPI’s om het gebruik en de effectiviteit van de strategie te meten.
Eraneos heeft onlangs een financiële instelling geholpen bij de ontwikkeling van een strategie voor data-ethiek en van effectieve procedures om de haalbaarheid van de ethische strategie te meten. Onze klant kan nu dankzij een heldere en beknopte strategie voor de governance van de data-ethiek beter omgaan met de voortdurend veranderende regelgeving en kan daardoor de belangen van stakeholders beter beschermen. De toename van transparantie en vertrouwen komt zowel de reputatie als de integriteit van de bank ten goede en bevordert het werven en behouden van klanten.
Aarzel niet om data-ethiek bij onze experts aan te kaarten. We ondersteunen je graag bij het ontwerpen en implementeren van een data-ethiek in jouw organisatie.
