Agile opschalen zonder de klant uit het oog te verliezen

Hoe je waarde haalt uit opschaling zonder je organisatie te verstikken

Agile opschalen: framework of fundamentele verandering?

Het zijn uitdagende tijden. De wereld verandert, en dat is al langer het geval. Maar nu wordt het steeds moeilijker te voorspellen welke kant het opgaat. We kunnen minder ver vooruitkijken, maar moeten er wel op inspelen. Wendbaarheid vergroten is essentieel om in deze tijd te overleven. Tegelijkertijd heeft de verandering een steeds grotere impact op productontwikkeling en dienstverlening. Het opschalen van het ontwikkeltempo is noodzakelijk om de aansluiting met de markt te behouden.

Veel organisaties zoeken naar manieren om agile werkwijzen op te schalen. Frameworks zoals SAFe, LeSS, Nexus en Scrum@Scale bieden structuur, maar worden vaak als doel op zich ingezet. Dit kan leiden tot minder zicht op klantbehoeften, concurrentie en marktontwikkelingen. De complexiteit van de organisatie en besluitvorming staat vaak haaks op de gewenste wendbaarheid. Veel frameworks brengen business en IT niet dichter bij elkaar en verminderen de ruis in afstemming, rollen en mandaten niet. Dit ligt vaak niet aan het framework zelf, maar aan hoe een organisatie besluitvorming en waardecreatie organiseert.

De sleutel tot succesvolle opschaling ligt niet in het framework zelf, maar in een aanpak die van buiten naar binnen kijkt naar klantwaarde. Dit versterkt het ondernemerschap in de organisatie.

Kijk kritisch naar je eigen organisatie

Heb je je organisatie al eens kritisch bekeken op hoeverre deze zich echt richt op het leveren van waarde? Zo niet, dan kan dit artikel je helpen om daar een stap in te zetten.

Framework-denken: de valkuilen

Opschalen is niet alleen een framework implementeren, maar het is een kwestie van kritisch kijken naar wat de organisatie daadwerkelijk levert, waar de waarde zit en welke obstakels er zijn. Schalingsframeworks kunnen waardevolle handvatten bieden, maar alleen als ze op de juiste manier en met een duidelijke focus worden toegepast.

SAFe, bijvoorbeeld, introduceert extra lagen, rollen en artefacten om technische complexiteit te structureren en organisaties wendbaarder te maken. In de praktijk stuiten deze vaak op interne processen en governance-structuren. Organisatorische complexiteit (zoals hiërarchie) wordt vaak ingebouwd, wat de beoogde versnelling en klantgerichtheid tenietdoet. Bovendien leidt de toevoeging van nieuwe termen en rollen vaak tot verwarring, waardoor het zicht op de klant vervaagt.

Een veelvoorkomende misvatting is dat de invoering van een framework automatisch leidt tot betere samenwerking en kortere time-to-market. Vaak verschuift de nadruk naar interne structuur en afstemming, terwijl de werkelijke vraag zou moeten zijn: wat heeft de klant nodig en hoe kunnen we daar als organisatie effectiever op inspelen? Daarna komt de vraag hoe processen, systemen en teamindelingen moeten worden ingericht om deze nieuwe manier van werken effectief te ondersteunen.

Productgericht opschalen: begin met de klant

Een effectieve agile opschaling begint niet bij de keuze voor een framework, maar bij een scherpe analyse van de kernvragen:

Pas daarna kunnen processen, systemen en teams worden geoptimaliseerd. Als deze vragen beantwoord zijn, kan gekeken worden of en hoe een framework ondersteunend kan zijn. Dit vraagt om een benadering waarin business en IT sámen verantwoordelijkheid nemen voor het product en agile niet alleen een IT-aangelegenheid is, maar een geïntegreerde manier van werken.

Vanuit veranderkundig perspectief is het cruciaal om zowel management als medewerkers actief te betrekken bij het uitwerken van nieuwe werkwijzen. Zij moeten de verandering immers zelf realiseren, waarbij nieuwe samenwerking en besluitvorming de oude werkwijze moeten vervangen. Dit gebeurt vaak niet, waardoor extra besturingslagen, ondersteunende rollen en nieuw jargon worden toegevoegd, terwijl de business juist behoefte heeft aan eenvoudiger en effectievere samenwerking met IT. Digitalisering vraagt om flexibelere samenwerking, niet om meer structuren. Dit vraagt om leiderschap en een veranderaanpak die echt werkt.

Balans tussen structuur en wendbaarheid: vind de juiste mix

Agile werken begon ooit met de belofte van eenvoud, snelheid en meer klantwaarde. Maar in veel organisaties is die eenvoud verloren gegaan. Structuren zijn zwaarder geworden, rollen complexer, en de afstand tussen IT en business soms groter dan ooit.

Dit artikel is geen pleidooi tegen SAFe of andere schalingsframeworks—ze kunnen zeker waardevol zijn bij implementatie, maar ze kunnen niet het kritische denken over klantbehoeften en de levering van waardevolle producten en diensten vervangen. Henrik Kniberg heeft in zijn verdieping over het “Spotify-model” bijvoorbeeld aangegeven dat de vorm die op dat moment werd gebruikt slechts de ‘tijdelijke verschijningsvorm’ was van onderliggende organisatieprincipes. Toyota benadrukt ook dat wat je in hun fabrieken ziet een reflectie is van het Toyota Production System, dat diep verankerd zit in hun principes en denken. Het kopiëren van dat model zal zelden hetzelfde succes opleveren, omdat het organisch is gegroeid. Dit geldt voor elke organisatie: het gaat erom te begrijpen waarom bepaalde principes werken en wat je daar als organisatie van kunt leren.

SAFe of LeSS? Kies wat werkt voor jou

SAFe is niet het enige framework voor agile opschaling. Het is een uitgebreide bibliotheek met rolbeschrijvingen, kwartaalplanningen, portfolio management gebaseerd op Lean productmanagement, enzovoort. Het biedt ook een breed scala aan trainingen die organisaties helpen bij het waardegedreven organiseren. SAFe kent echter ook een complexe werkbesturing die vaak het zicht op waarde en prioriteiten belemmert. Er zijn eenvoudiger varianten van SAFe (zoals Essential SAFe) die dichter bij benaderingen zoals LeSS (Large Scale Scrum) staan. LeSS legt de nadruk op het product en minimaliseert extra lagen en rollen, zodat teams direct kunnen samenwerken met productmanagement. Dit dwingt organisaties om na te denken over productstructuur, eigenaarschap en de rol van hiërarchie in het versterken van flow. Maar ook hier geldt: een framework is een hulpmiddel, geen oplossing op zich.

Leiderschap en eigenaarschap: de sleutel tot verandering

Een succesvolle transformatie vraagt meer dan structuur en processen. Het gaat om leiderschap, eigenaarschap en vaardigheden om met verandering om te kunnen gaan. Opschalen betekent verandering—niet alleen in structuren, maar vooral in gedrag, samenwerking en besluitvorming. Transparantie, lef, dialoog, experimenteren en leren zijn nodig, maar ontstaan niet zomaar.

Veranderingen slagen alleen als medewerkers begrijpen waarom iets verandert, hoe zij een rol spelen en hoe ze ondersteund worden in nieuwe werkwijzen. Zonder deze menselijke kant van verandering blijft elke structurele aanpassing een papieren werkelijkheid. Wendbaarheid ontstaat pas echt wanneer mensen in de organisatie zich kunnen en willen aanpassen.

Conclusie: start met klantwaarde, niet met frameworks

SAFe, LeSS of welk framework dan ook is geen wondermiddel. Maar het kan wél helpen, mits het wordt ingezet met de juiste intentie: het verbeteren van je producten, dienstverlening en klantwaarde. De sleutel tot succesvolle opschaling ligt niet in het snel implementeren van structuren, maar in het helder definiëren van klantwaarde en het product dat daarbij hoort. Verander daarom niet vanuit het framework, maar vanuit een visie op je propositie en de samenwerking die daarvoor nodig is.

De menselijke kant van verandering is minstens zo belangrijk als de inhoud. Effectief veranderen vereist gedragsverandering, nieuwe samenwerking en besluitvorming. Medewerkers moeten begrijpen waarom er iets verandert, hoe ze bijdragen en hoe ze ondersteund worden. Zonder eigenaarschap, betrokkenheid en leren blijft geen enkele structuur hangen.